آیا آیات قرآن تمامى مهاجرین و انصار را ستوده است؟

آیا آیات قرآن تمامى مهاجرین و انصار را ستوده است؟

پاسخ:

بعضى گفته‏اند :
«آیات قرآن درباره مهاجرین و انصار یکى دو تا نیست ، آن هم در فرصت‏هاى متوالى پس از هجرت ، من یک آیه از سال دوم و یک آیه از سال نهم پس از هجرت را ذکر مى‏کنم که شامل کل مهاجرین و انصار مى‏شود . در سوره انفال که در سال دوم پس از هجرت پس از سوره بقره نازل گردیده مى‏خوانیم» مجله فصلنامه نهج البلاغه شماره 5 - 4 صفحه 182 .

در پاسخ باید گفت:
مگر تفتازانى متوفاى 791 ، از علماء بزرگ کلامى اهل سنت نیست که مى‏گوید : «إنّ ما وقع بین الصحابة من المحاربات والمشاجرات على الوجه المسطور فی کتب التواریخ ، والمذکور على ألسنة الثقات ، یدلّ بظاهره على أنّ بعضهم قد حاد عن طریق الحق ، وبلغ حد الظلم والفسق ، وکان الباعث له الحقد والعناد ، والحسد واللداد ، وطلب الملک والرئاسة» شرح المقاصد : 310/5 .

چرا ما در باره صحابه پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم ، مقام و منزلتى را ادعا کنیم که آنها براى خود این چنین منزلتى قائل نبودند به تعبیر دکتر طه حسین «ولا نرى فی أصحاب النبی ما لم یکونوا یرون فی أنفسهم ، فهم کانوا یرون أنّهم بشر فیتعرّضون لما یتعرّض له غیرهم من الخطایا والآثام ، وهم تقاذفوا التهم الخطیرة ، وکان منهم فریق تراموا بالکفر والفسوق» الفتنة الکبرى ( عثمان ) : 170 - 173 .

و زیباتر از این، عبارتى است که دکتر أحمد أمین در این زمینه بیان‏نموده : «إنّا رأینا الصحابة أنفسهم ینقد بعضهم بعضاً ، بل یلعن بعضهم بعضاً ولو کانت الصحابة عند نفسها بالمنزلة التى لا یصحّ فیها نقد ، ولا لعن ، لعلمت ذلک من حال نفسها ، لأنّهم أعرف بمحلّهم من عوام أهل دهرنا» ضحى الإسلام : 75/3 .

کلمات بزرگانى همانند : شوکانی متوفاى 1255إرشاد الفحول : 158 و شیخ محمود أبو ریّة متوفاى 1370أضواء على السنّة المحمدیّة : 356 - 359 ط دار المعارف بمصر و شیخ محمد عبده متوفاى 1323 ، و سیّد محمد رشید رضا متوفاى 1354تفسیر المنار : 375/10 قال الزرکلی : صاحب مجلّة المنار ، وأحد رجال الإصلاح الإسلامی من الکتّاب ، العلماء بالحدیث والأدب والتاریخ والتفسیر . . . رحل إلى مصر سنة 1315 ، فلازم الشیخ محمد عبده وتتلمذ له . . . وأصبح مرجع الفتیا فی التألیف ، بین الشرعة والأوضاع العصریّة الجدیدة . . . . الأعلام : 126/6 و رافعی متوفاى 1356إعجاز القرآن : 141 ، و . . . که در این راستا بیان نموده‏اند به دقت مورد ملاحظه قرار دهیم ، آنگاه بگوییم که آیه شریفه «والذین آمنوا وهاجروا» و «والسابقون الأوّلون» مشمول کل مهاجرین و انصار مى‏شود .

گرچه کوچکترین دقت در آیه شریفه «والسابقون الأوّلون من المهاجرین والْأنصار» وملاحظه کلمه «من» بهترین گواه است که تمجید و تعریف ، شامل کل مهاجرین و انصار نیست زیرا کلمه «من» در آیه تبعیضیّه است ، نه بیانیّه ، و اگر چه بصورت احتمال هم باشد ، و از باب «إذا جاء الاحتمال بطل الاستدلال» ، مستدل باید در مقام استدلال راه هرگونه احتمال را مسدود کند .

و مفسران بزرگ اهل سنت نیز جرأت نکرده اند بگویند که آیه شامل تمام مهاجرین و انصار مى‏شود بلکه در مراد از «السابقون الأوّلون من المهاجرین والْأنصار» احتمالات متعددى ذکر کرده‏اند همانند ابن جوزى حنبلى که مى‏گوید : «فی قوله تعالى : والأوّلون ) ستّة أقوال:
أحدها: أنّهم الذین صلّوا إلى القبلتین مع رسول اللّه صلى اللّه علیه وسلم قاله أبو موسى الأشعری وسعید بن المسیّب وابن سیرین وقتادة .
والثانی: أنّهم الذین بایعوا رسول اللّه صلى اللّه علیه وسلم بیعة الرضوان وهی الحدیبیّة ، قاله الشعبی .
والثالث: أنّهم أهل بدر قاله عطاء بن أبی رباح .
والرابع: أنّهم جمیع أصحاب رسول اللّه صلى اللّه علیه وسلم حصل لهم السبق بصحبته ، قال محمد بن کعب القرظی إنّ اللّه قد غفر لجمیع أصحاب النبی صلى اللّه علیه وسلم وأوجب لهم الجنّة ، محسنهم ومسیئهم فی قوله «والأوّلون» .
والخامس: أنّهم السابقون بالموت والشهادة ، سبقوا إلى ثواب اللّه تعالى وذکره الماوردی .
والسادس: أنّهم الذین أسلموا قبل الهجرة ذکره القاضی أبو یعلى‏زاد المسیر : 333/3 ، بتحقیق محمد بن عبد الرحمان عبد اللّه ، ط . دار الفکر - بیروت .

شبیه این نظریه را طبرى ‏تفسیر الطبری : 10/11 ، بتحقیق صدقى جمیل العطّار . ط . دار الفکر - بیروت و سیوطى‏الدر المنثور : 269/3 . ط . الفتح - جدّة در تفاسیر خود آورده‏اند .

در خاتمه باید گفت:
این انتقادات به مهاجرین و انصار ، منافات با خدمات ارزنده بسیارى از صحابه رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم و مهاجرین و انصار ندارد که با تمام توان و تا آخرین نفس از اسلام و ولایت حمایت کرده اند.

منبع: مرکز تحقیقاتى حضرت ولى عصر (عج)